İhale sürecinin tamamında bulunması gereken temel ilkeler ve temel ilkeler arasında sayılan yasaklar Kamu İhale Kanununda sayılmaktadır.
Kamu ihale hukukuna hâkim olan temel ilkeler arasında saydamlık, rekabet, eşit muamele, güvenilirlik, gizlilik, kamuoyu denetimi, ihtiyaçların uygun şartlarla zamanında karşılanması, kaynakların verimli kullanılması ilkesi ve ihale sürecinin hukuka uygunluğunu sağlamak üzere öngörülen yasaklar bulunmaktadır. Kamu hukuku tüzel kişilerinin gelir elde etme ve harcama yapmasında ihale hukuku kurallarına ihtiyaç duyulmaktadır. Devletin malvarlığına dayanarak gelir elde etmesi Devlet İhale Kanununa göre olmaktadır. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu (KİK) istisnalar dışında tüm mal, hizmet ve yapım işi alımlarına uygulanmaktadır. Kamu ihale süreci akabinde sözleşme yapılması ve uygulanması aşamaları ise, Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununda düzenlenmektedir.
İHALE SÜRECİNE HÂKİM OLAN TEMEL İLKELER
Saydamlık İlkesi: esas itibariyle, idare hukukuna egemen olan “idarenin açıklığı ve şeffaflığı” ilkesinin ihale sürecindeki görünüş biçimi olarak da ifade edilebilir. Kamu ihale hukukuna hâkim olan saydamlık ilkesi ihale sürecinde aleniyetin sağlanmasını ve ihale sürecinde alınan kararların ilan edilmesi, gerekçelerinin ilgililere bildirilmesi aracılığıyla ilgililerin haberdar edilmesini belirtmektedir.
Rekabet İlkesi: ihale sürecinin idarenin ihtiyaçlarını en uygun şekilde karşılamasıdır. Bu sebeple istekliler arasında rekabetin bulunması şarttır. İhale sürecinde rekabetin ortadan kalkmasını önlemek amacıyla KİK’in 17. maddesinde ihale sürecinde yasak fiil ve davranışlar düzenlenmiştir. Söz konusu hükümde, “ihalelerde bir istekli tarafından kendisi veya başkaları adına doğrudan veya dolaylı olarak, asaleten ya da vekaleten birden fazla teklif vermek” yasak fiiller arasında sayılmaktadır.
Eşit Muamele İlkesi: Anayasanın 10. maddesinde düzenlenen, devletin tüm organları ve idare açısından bağlayıcı bir temel ilke niteliği taşıyan eşitlik ilkesi, Kanunda ihaleye hakim olan ilkeler arasında eşit muamele ilkesi şeklinde yer bulmaktadır. Bu ilke idarenin, ihale sürecinde yürüttüğü işlemlerde tarafsızlığını temin etmektedir. Dolayısıyla, ihalenin aday veya isteklilere eşit muamele ile yapılması, hem bir anayasa kuralıdır, hem de rekabet ilkesinin bir gereğidir. Ancak Kanunun 63. maddesine göre ihalenin sadece yerli isteklilere açık olması ve yerli istekliler lehine fiyat avantajlı uygulanması mümkündür.
Güvenilirlik İlkesi: Hukuk devleti ve kanunilik ilkelerinin gereği olarak idarenin ihale sürecinde hukuka uygun hareket etmesi şarttır. Aksi takdirde, ihaleye katılan ilgililerin idareye ve ihale sürecine güven duymaları beklenemez. İdarenin, ihale sürecinde güvenilirlik ilkesine uygun işlemler tesis etmesi gerekmektedir. İlgililerin güveninin sağlanması için, ihale yetkililerinin de bu amaca uygun tutumlar sergilemesi beklenmektedir.
Gizlilik İlkesi: İhale sürecine hakim olan bir ilke olarak gizlilik ilkesi ise, saydamlık ilkesinin gerekliliklerinin sağlanmasına engel teşkil etmeyecek şekilde uygulanmaktadır.
Kamuoyu Denetim İlkesi: İhale sürecinde alınan kararlar saydamlık ilkesine uygun olarak kamuoyuna ilan edilmeli ve bu sayede kamuoyunun ihale sürecinden haberdar olması sağlanmalıdır ki ihalelerdeki hukuka aykırılıkların önüne geçilebilsin. İhale sürecinde sözleşmenin imzalanmasından önce ortaya çıkan hukuka aykırılıkların çözümü için Kanunda yer alan şikayet ve itirazen şikayet mekanizmaları da güvenilirlik ilkesinin yanı sıra kamuoyu denetiminin gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. İhale sürecinin sözleşmenin imzalanmasından önceki aşamaları, kamu hukukuna tabidir. Dolayısıyla bu aşamada ortaya çıkan hukuka aykırılıklarla ilgili uyuşmazlıklar idari yargıda görülmektedir.
İhtiyaçların Uygun Şartlarla Zamanında Karşılanması İlkesi: Bu ilke, ihtiyaçların en kaliteli şekilde ve en uygun fiyatla karşılanmasını ifade etmektedir. İdarenin yürütmekle görevli olduğu kamu hizmetini, gereği gibi sunma ve kamu yararını sağlama amacı bulunmaktadır. Bu amacı gerçekleştirmek üzere üstlendiği kamu hizmetini yerine getirmek için ne tür mal veya hizmete veya yapım işine ihtiyaç duyduğunu tespit etmek idarenin yetkisidir.
Kaynakların Verimli Kullanılması İlkesi: Kaynakların verimli kullanılması ilkesi, kamu kaynaklarının israf edilmesini önlemeye yönelik fonksiyon ifa etmektedir
Kamu İhale Kanununda Belirtilen İlkesel yasaklar: İhale sürecine hâkim olan ilkeler arasında belirtilen yasaklar, ihalelerin hukuka ve kamu yararına uygun olarak gerçekleştirilmesine yönelik hükümlerdir. Kanunun 5. maddesinde belirtilen bu yasaklar kamu ihalelerinde geçerli olan temel ilkeler arasında sayılır.
İDARİ YARGILAMAYA HAKİM OLAN İLKELER
Haklı Beklenti İlkesi: Bireyin hukuki iş ve işlemlere girişirken tâbi olduğu mevzuat hükümlerinin kendisine de uygulanacağı yönündeki beklentisi "haklı beklenti" kavramı ile ifade edilir. Haklı beklenti, yönetimin bir düzenleyici işlemine, bir taahhüdüne veya uzun süren bir uygulamasına güvenerek, bireylerin çıkarlarına ya da lehlerine olan bir sonuca ulaşabileceklerini ümit etmeleridir.
Kazanılmış Hak İlkesi: Kazanılmış haklar, yalnızca kişinin bulunduğu statüden doğan(maaş gibi), tahakkuk etmiş ve kendisi yönünden kesinleşmiş, kişisel alacak niteliğine dönüşmüş haklardır, bir başka deyişle, kazanılmış bir haktan söz edilebilmesi için bu hakkın yürürlükte olan kurallara göre bütün sonuçlarıyla fiilen elde edilmiş olması gerekir.
İdarenin Bütünlüğü İlkesi: Anayasası'nın 123. maddesine göre; idare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür. İdare, sistem bütünlüğü yanında görev yönüyle de bir bütünlük arz etmelidir. İdare, kurum ve kuruşlarıyla belli bir uyum içinde olmalıdır.
İdari Faaliyetlerin Belirliliği İlkesi: Bu ilke ile idarenin faaliyetlerinin belli ölçüde tayin edilebilir ve önceden öngörülebilir olması, idarenin sürekli uygulamaları ile hukuki istikrarı tesis etmesi gereği anlatılmaktadır.
İdari Hizmetlerin Sürekliliği İlkesi: Kamu hizmetlerinin belli bir düzen ve uyum içerisinde, toplumun her kesiminde, her yerde ve her koşulda kaliteli, verimli, olması gereken hızda, sosyal gelişmelere duyarlı olacak şekilde sunulabilmesidir.
Konu hakkında detaylı bilgi almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.